Naši unuci slaviće Božić 8. januara od 2100. godine, koji pravoslavna hrišćanska zajednica slavi po julijanskom kalendaru, a i svoje krsne slave, takođe, dan kasnije, kao i Srpsku novu godinu.
Tako će biti ukoliko Srpska pravoslavna crkva (SPC) do tada ne promeni kalendar, odnosno ostane pri stavu da vreme računa po julijanskom. Razlog za takvo “pomeranje” godišnjih praznika, koji se obeležavaju po tom kalendaru, je, jednostavno rečeno, njegova “nesavršenost”, koja će se pokazati u čitavom jednom danu “žurbe” od 2100. godine.
Naša država koristi gregorijanski kalendar, a SPC julijanski, pa umesto da Božić slavimo 25. decembra, kada i ostali zapadni svet, mi ga slavimo 7. januara, za koliko se dana razlikuju ti kalendari.
Sadašnja razlika od 13 dana uvećana je 1900. godine, kako su ranije objasnili iz Odeljenja matematičko-tehničkih nauka u Petnici, kada je po julijanskom kalendaru februar imao 29 dana, a po gregorijanskom 28 dana. Prema istim informacijama, naredni put ta razlika će se povećati 2100. godine za 14 dana.
Kako razumeti ovu zavrzlamu
Pre bilo kakvog objašnjenja ove “zavrzlame”, potrebno je da shvatimo da je osnovna jedinica u ovakvom merenju vremena kalendarska godina ili vremenski interval, koji sadrži ceo broj srednjih Sunčevih dana, njih 365. Ali, kako objašnjava Branko Simonović iz Astronomskog društva “Ruđer Bošković”, taj broj nije “samerljiv u potpunosti sa prividnim kretanjem Sunca”, odnosno takozvana tropska godina ima 365 dana, 5 časova, 48 minuta i 46 sekundi srednjih Sunčevih dana.
Julije Cezar preuzima taj kalendar
Prema njegovim rečima taj kalendar je Julije Cezar preneo u Rim i njime zamenio dotadašnjii, veoma zamršeni, rimski kalendar.
– Od tada se taj kalendar naziva julijanskim. A, 325. godine na prvom hrišćanskom Vaseljenskom saboru u Nikeji taj kalendar je prihvatila Hrišćanska crkva, i na taj način se on raširio po hrišćanskom svetu, ali i šire – priča Simonović.
Kako dalje objašnjava, srednja dužina godine ovako reformisanog kalendara je 365.25 dana, pa je razlika u odnosu na tropsku godinu, svega 11 minuta i 14 sekundi. Toliko je, naime, kraća tropska godina od julijanske.
– Iako je ova razlika mala, ona se u dugom vremenskom intervalu, takođe, akumulira, i dostiže vrednost od 1 dana posle 128 godina – priča Simonović.
Kako kaže, tako je prolećna ravnodnevica, koja je u vreme Nikejskog sabora padala 21. marta, u 16. veku ona “stizala” 10 dana ranije.
Rađanje gregorijanskog kalendara
– Osim toga, ta razlika između tropske i julijanske godine odrazila se i na računanje dana nekih drugih praznika i zato je, na inicijativu pape Grgura XIII, izvršena nova reforma kalendara. Pre svega, trebalo je ukinuti nagomilanu razliku od 10 dana. To je urađeno tako što je odlučeno da posle četvrtka 4. 10. 1582. nastupi petak 15. 10. 1582. godine – ističe sagovornik.
Kako Branko Simonović priča, tada je uveden novi red u računanju prestupnih godina.
– Odlučeno je da se u 400 godina izuzmu tri prestupne godine. To su bile one kojima se završavaju vekovi, a koje nisu deljive sa 400 bez ostatka. Ovako reformisan julijanski kalendar poneo je naziv gregorijanski i njega do danas koristimo. Dužina srednje gregodijanske godine je 365.2425 dana, što je čini svega 26 sekundi dužom od tropske – objašnjava on.
Sve veća odstupanja
Tu dolazimo do ključnog podatka – julijanski kalendar će sve više odstupati od prirode, ali i od gregorijanskog kalendara, koji je postigao mnogo bolje slaganje s prirodom.
– Do danas je bilo mnogo pokušaja da se nađu i bolja rešenja u svetu i kod nas. Jedno takvo, ali ne i jedino, pa ni najbolje rešenje je udesio Maksim Trpković, a njega je dodatno doradio Milutin Milanković. Iako nije ni jedini ni najtačniji “Trpković – Milankovićev” kalendar je bio “rešenje” za neke pravoslavne crkve, ali nije zaživeo u srpskoj, koja se još drži julijanskog kalendara – zaključuje on.
Milankovićev kalendar koji nikada nije zaživeo
Da Srbi slave Božić i Srpsku Novu godinu po Milutinu Milankoviću, onda bi ove praznike obeležavali 13 dana ranije odnosno poštujući kalendar svetski poznatog geofizičara, klimatologa i astronoma. Milankovićev kalendar je najtačniji pošto, za razliku od julijanskog i gregorijanskog računanja vremena, kasni po jedan dan tek na svakih 28.800 godina.
Nakon obimnog istraživanja, čuveni srpski naučnik utvrdio je da julijanski kalendar od kako je uspostavljen 325. godine u Nikeji kasni po dan na svakih 128 godina. Zbog toga je na taj kalendar dodao 13 dana.
Takođe, po Milankoviću svi meseci imaju po 30 dana osim februara sa 28 u prostoj odnosno 29 dana u prestupnoj godini. Milankovićev kalendar tačniji je i od gregorijanskog računanja vremena koji kasni dan na svakih 3.280 godina. Poznati astronom napravio je kalendar na inicijativu vaseljenskog patrijarha Milentija IV koji je 1923. godine smatrao da je potrebno uspostaviti novo računanje vremena zbog velikog raskoraka u kalendarima hrišćanskih crkvi.
– U to vreme u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca svi praznici su se slavili po dva puta, a i dalje je postojala iluzija da možemo da živimo jedni s drugima. Takođe, patrijarh Milentije i ministar vera Ljuba Jovanović plašili su se da razlike u kalendarima mogu izazvati kulturnu pometnju, ali i dovesti do privrednih gubitaka zbog velikog broja slobodnih dana – ispričao je ranije Aleksandar Petrović, profesor kulturne antropologije na Filološkom fakultetu.
