MLIN BAJLONI – Gorostas stiške ravnice u Malom Crniću, prvi parni mlin...

MLIN BAJLONI – Gorostas stiške ravnice u Malom Crniću, prvi parni mlin na Balkanu

Bajlonijevi su deo prihoda mlina investirali u izgradnju crkve, škole, uličnog osvetljenja, pozorišta i čitaonice. Zbog toga se meštani i danas rado sećaju Bajlonijevih i priželjkuju njihov povratak

Biblioteka „Srboljub Mitić“ u Malom Crniću, nastavlja da beleži zavidne rezultate u bibliotekarstvu i oblasti kulture. Iako deluje na nevelikom geografskom području i u lokalnoj zajednici, koja u Srbiji spada u nerazvijena područja, smelo i hrabro planira realizaciju projekata, kojim će dati veliki doprinos istraživanju lokalne, regionalne i srpske istorije.

Programom rada za 2018. godinu planira se izdavanje monografije pod nazivom „MLIN BAJLONI – GOROSTAS STIŠKE RAVNICE“, koja bi dala kompetan prikaz istorijata Mlina „Ignjat i sinovi“ u Malom Crniću iz vremena kada je imao najveći značaj i predstavljao prekretnicu u razvoju privrede ne samo u opštini Malo Crniće, nego u celoj Srbiji.

O češkoj porodici Bajloni – vlasnika Mlina, koji je u periodu od 1861. do 1941. , pa i kasnije do 2001. godine uz modernizaciju i primenu savremene tehnologije u preradi žitarica, uspešno poslovao nema za sada pisanih dokumenata objedinjenih na jednom mestu. Izdavanje monografije „MLIN BAJLONI – GOROSTAS STIŠKE RAVNICE“, bio bi jedini trag, kako je opština Malo Crniće, od nerazvijenog sela postala značajna u svetu industrije, što se odrazilo kako na privredni tako i na kulturni razvoj ove opštine, koja ima značajno mesto u Srpskoj kulturi.

Izdavanje jedne ovakve monografije je veoma značajni poduhvat, imajući u vidu značaj koji je imala porodica Bajloni u Malom Crniću i celoj Srbiji.

Porodica Bajloni je češkog porekla. U Beograd se doselila početkom XIX veka. U početku se njeni članovi ,,bave zanatstvom i gostioničarstvom, a posle proširuju posao na mlinarstvo (mlin se nalazi u Malom Crniću) i pivarstvom (pivara se nalazi u Beogradu).” Jakov Bajloni (1835-1902), njegov sin Ignjat Bajloni (1875-1915), Anton Bajloni (1855-1922), Venceslav Bajloni (1853-1922) samo su neki od njenih najvažnijih članova.

Foto: Arhiva

Bajlonijevi su od početka XX veka poslovali i kao bankari (Ignjat Bajloni je bio guverner Narodne banke), dok su ostali članovi zauzimali važne položaje u Francusko-srpskoj banci, srpskom brodarskom društvu i drugde. Oni su bili jedna od najmoćnijih industrijalskih porodica u Srbiji sve do početka Drugog svetskog rata kada su se, pošto im je konfiskovana sva imovina, odselili u Francusku gde njihovi potomci i danas žive.

O Bajlonijevima nema objavljenih tekstova. Mlin u perodu od 1861. do 1941. godine Najstariji sačuvani dokument Bajlonijevih vezan za mlin datira iz 1861. godine. To je ,,Knjigovodstvo” Jakova Bajlonija, inače prva knjiga poslovanja mlina. U njoj se nalazi popis inventara, najranijih korisnika, ali i uputstvo o pravilima vođenja posla. Mlin „Ignjat Bajloni i sinovi“ bio je prvi parni mlin na Balkanu, ujedno i najveći. On je imao veliki značaj, kako za meštane i okolno stanovništvo koje se tu zapošljavalo, tako i za ostale gradove Srbije sa kojima su Baljonijevi sarađivali.

Veliku dobit osim poreskih organa Kraljevine Srbije, a kasnije Kraljevine Jugoslavije, imali su i prevoznici: Požarevačka okružna železnica, Prvo kraljevsko srpsko povlašćeno brodarsko društvo, Beogradski sindikat SHS, kao i luka i carinarnica u Dubravici preko koje je vršen izvoz proizvoda mlina.

U periodu od 1876. do 1878. godine, za vreme srpsko-turskog rata, mlin je bio sabirni centar za prehranu narodne vojske. Vojsci su isporučivani hleb i ostale potrepštine prema posebno sačinjenom rasporedu za teritoriju Braničevskog okruga, koga su se Bajlonijevi pridržavali. Bajlonijevi nisu izneverili ni srpske vojnike za vreme srpsko-bugarskog rata 1885. godine, kada su isporučivali hleb Timočkoj diviziji. Iste godine ,,dobitnici su zlatne medalje za kvalitet brašna na svetskoj izložbi u Parizu i srebrne medalje na svetskoj izložbi u Anversu za kvalitet piva.”

Na svetskim izložbama u Parizu, održanim 1888. i 1900. godine ponovili su uspeh iz 1885. godine. Bajlonijevi su imali stovarišta brašna širom zemlje, gotovo u svim većim gradovima: Beogradu, Nišu, Kragujevcu, Šapcu, Obrenovcu, Velikom Gradištu… Godine 1908. zbog potreba mlina kupuju strugaru kod manastira Vitovnice. Tom prilikom investirali su sredstva u izgradnju puta dužine 7,3 km koji vodi od strugare do manastira Vitovnice. Pošto je parni mlin zahtevao korišćenje čvrstog goriva, Bajlonijevi kupuju rudnik Kamenica u Poljani. Takođe iz istih razloga sarađuju sa još jednim značajnim industrijalcem Đođem Vajfertom u čijem vlasništvu se nalazio rudnik u Kostolcu.

Osim što su se bavili mlinarstvom i pivarstvom, a kasnije bankarstvom, Bajlonijevi su posedovali stočarske farme i njive na kojima su gajene povrtarske i voćarske kulture. One su se nalazile u Požarevcu, Petrovcu, Malom i Velikom Crniću i Poljani. Proizvodi dobijeni sa parcela u Malom Crniću korišćeni su za ishranu radnika u mlinskoj kuhinji.

Karakteristično za Bajlonijeve je da su mašinske delove za mlin nabavljali iz inostranstva na taj način održavajući saradnju sa stranim partnerima.  Na domaćem tržištu partneri Bajlonijevih bili su tada poznati trgovci i pekari: Vićentije Nedeljković iz Golupca, braća Mihailovići iz Velikog Gradišta, Toma Blagojević i kompanija (dobitnici srebrne medalje na pariskoj izložbi 1888. godine) iz Golupca, Jovan Kancil iz Jagodine, braća Popovići iz Niša, Janićije Popović iz Svilajnca, Petar Topalović iz Kragujevca, braća Mesarovići iz Bratinca, Stojan Božinović iz Negotina, Kosta Tasić i sinovi iz Paraćina . U Prvom svetskom ratu do 1916. godine mlin je snabdevao hranom Požarevački vojni korpus.

Godine 1914. Bajlonijevi odlaze u Francusku, a mlin eksploatišu bugarski okupatori. Tada (od 1916. do 1918. godine), pomažu srpsku vojsku van domovine u Francuskoj, a ,,Franja Bajloni 1918. godine na račun Kraljevske finansijske direkcije u Marseju ulaže 791 dinar u srebru.” 8 Živojin Živanović kaže da su Bajlonijevi od dolaska u Crniće rado izlazili u susret meštanima i pomagali im kako novčano tako i dajući im savete. Zbog svoje pristupačnosti nailazili su i na simpatije i podršku Crnićana koji se i danas rado sećaju njihovih postupaka. Po završetku rata vraćaju se u Srbiju i zauzimaju važne položaje u značajnim trgovačkim i bankarskim ustanovama. Pošto su zatekli oštećen mlin renovirali su ga dve godine nakon povratka.

Izgradnja mlina je u velikoj meri uticala na razvoj kulturnog i društvenog života u Malom Crniću. O značaju mlina svedoči još i podatak da je deo sela u kome se nalazio znatno ranije dobio ulično osvetljenje nego što je struja stigla u selo. Mlin „Ignjat Bajloni i sinovi“ u Malom Crniću porodica Bajloni je izgradila 1861. godine. On je u periodu od 1861. do 1941. godine uspešno poslovao i imao veliki broj poslovnih partnera i prijatelja. Značaj mlina za razvoj ovog područija je višestruk.

Malo Crniće je od malog, nerazvijenog sela postalo značajno u svetu industrije, što će se odraziti i na njegov kulturni razvoj. Bajlonijevi su deo prihoda mlina investirali u izgradnju crkve, škole, uličnog osvetljenja, pozorišta i čitaonice. Zbog toga se meštani i danas rado sećaju Bajlonijevih i priželjkuju njihov povratak.

Dokumenti o njihovom dolasku u Srbiju čuvaju se u kutijama i na policama istorijskih arhiva u Požarevcu i Beogradu. Mlin „Ignjat Bajloni i sinovi“ bio je prvi parni mlin na Balkanu, ujedno i najveći. Imao je veliki značaj, kako za meštane i okolno stanovništvo, koje se tu zapošljavalo, tako i za ostale gradove u Srbiji sa kojima su Bajloni sarađivali.

Dežurni krivci za ovako veliki poduhvat biblioteke „Srboljub Mitić“ Malo Crniće su oni, koji će ovu monografiju potpisati kao autori: Danijela Božičković Radulović, Živislav Antonijević, Zorka Stojanović, i Jasmina Živković uz nesebičnu pomoć loklane samouprave na čelu sa predsednikom Mališom Antonijevićem.

KOMENTARIŠI