Pre 300 godina grad Požarevac dobio je svoje mesto na istorijskoj mapi Evrope i sveta. O tome svedoči spomen-obeležje Požarevačkom miru podignuto na brdu Tulba, toliko verno urađeno da ulaskom u veliki crveni šator imate utisak kao da ste zakoračili u vremensku mašinu.
Požarevački mir (1718) po mnogima je bio najznačajniji događaj u Evropi u 18. veku jer je njime zaustavljeno dalje prodiranje Turske u Evropu. Sporazum su potpisale Austrija (deo Svetog rimskog carstva) i Mletačka republika s jedne i Turska (Osmansko carstvo) s druge strane, uz posredovanje Holandije i Engleske. Srbija kao država nije imala uticaja na tadašnja dešavanja, ali je ovim događajem jedan njen grad upisan u istorijske udžbenike.
– Pregovorima su prethodili austro-turski ratovi vođeni na teritoriji gde živi srpski narod. U tri velike bitke – kod Petrovaradina, Beograda i Temišvara – turska vojska pretrpela je veliki poraz. Austrijsku vojsku je predvodio princ Eugen Savojski, izuzetan vojskovođa tog doba. Sa znatno manje vojnika je u pomenute tri bitke porazio veću, jaču i bolje opremljenu turku vojsku – priča Jelena Milenković, vodič Narodnog muzeja Požarevca i Turističke organizacije Požarevac.
Na pola puta
Inicijator pregovora o miru bio je turski sultan Ahmed III, dok je Karlo VI, car Svetog rimskog carstva u to vreme, smatrao da sultan samo pokušava da kupi vreme kako bi oporavio vojsku. Posle velikih ubeđivanja odlučeno je da se pregovara o miru. I tu na scenu stupa Požarevac.
– Sporili su se oko izbora mesta za pregovore. Jedni su hteli da se potpiše u Kladovu, drugi u Smederevu i mi smo se našli na pola puta. Požarevac je u tom periodu bio selo koje nije imalo zgradu da primi sve pregovarače pa je bilo predviđeno da se napravi jedna zgrada za sve te delegacije. Zbog kratkog vremenskog roka od izgradnje objekta se odustalo i najlakše je bilo da se podigne šator – napominje Jelena Milenković.
Sami pregovori vođeni su malo dalje od današnjeg spomen-obeležja, prema Kostolcu (pretpostavlja se na Sopotskoj gredi), ali kako do tamo nije razvijena nikakva infrastruktura, šator je podignut na Tulbi. Današnji je znatno veći od originala.
Pregovori su počeli 5. juna i nakon dugih devet sednica završeni su 21. jula 1718. Do detalja se vodilo računa da se sve tri pregovaračke strane osećaju ravnopravno.
– Nije slučajno što postoje tri ulaza u šator. Osmanlije su insistirale da svaka strana uđe na mesto pregovora u istom momentu, istim korakom. Jer verovalo se da bi onaj ko bi prvi ušao na mesto pregovora priznao poraz, a ko bi ušao poslednji bivao pobednik – objašnjava Milenkovićeva.
Verno prikazane figure potpisnika sporazuma od balističkog gela, u autentičkim odeždama toga doba, potpisuju kopije pravog sporazuma, prema originalima iz Bečkog arhiva. Šest figura za stolom predstavljaju dva posrednika iz Engleske i Holandije, i po dva člana diplomatskih misija: izaslanika svetog rimskog cara, mletačkog dužda i osmanskog sultana. Tu su i po jedan janičar i austrijski vojnik, kao stražari.
Pripajanje Austriji
Pregovore je otvorio engleski predstavnik Robert Saton. U njima su učestvovali i grof fon Talman, Ibrahim-aga, Mehmed-efendija, general Fon Virmont, Vendramino Bjanki, grof Kolijer i vitez Karlo Rucini.
– Austrija je dobila ono što nije ni sanjala. Bio je to vrhunac njenog proširenja prema istoku, skoro do Ćuprije. Tada su dobili teritorije koje su držali sve do 1739. i potpisivanja Beogradskog mira kada su se vratili na obale Save i Dunava – navodi vodič.
Požarevačkim mirom Požarevac je pripao Austriji.
– Sada svi kažu: “E, bili ste pod Austrijom u to vreme”, ali se prema istorijskim izvorima ispostavlja da je bilo mnogo teže da se živi pod austrijskom nego pod turskom okupacijom, jer su u to vreme udvostručeni nameti – ističe Jelena Milenković.
Inače, Mlečani su najgore prošli jer su imali najmanji deo teritorije koju su branili i dobili su znatno manje nego što su želeli.
U čast ovog sporazuma Austrija je iskovala 21 zlatnu medalju koju je delila na poklon državnicima. Narodni muzej u Požarevcu ima 11 verzija, od kojih sedam originala i četiri duplikata. Nisu deo stalne postavke, ali će, možda, od ove godine biti izložene u šatoru.
Poreklo imena
– Austrijanci su koristili svaki momenat da ponize tursku vojsku, tako su i na medaljama prikazani turski vojnici sa maslinovim grančicama kako mole za mir, potom ogolelo drvo na kojem je probušen turski bubanj i polumesec koji zalazi, a na jednoj Merkur, kao mirovni glasnik, nosi povelju mira Karlu VI uz prikaz turskog vojnika koji moli za mir – opisuje Jelena Milenković.
U šatoru su izložene i mape iz toga vremena, crteži spomenutih medalja, raspored šatorâ: centralnog i bočnih, u vidu predvorja uz svaki ulaz, za ostale članove delegacija i eventualne privatne konsultacije. I ti bočni su bili na istoj udaljenosti od glavnog, u koje su pregovarači prvo stizali sa raznih strana (nisu svi bili stacionirani na istom mestu) a onda, u isto vreme, stupali u glavni.
– Ovde je i karta Mađarskog kraljevstva posle zaključivanja Požarevačkog mira i na njoj je Požarevac označen kao Pasarovic (Passarowitz). Još od 1467. on je u turskim defterima tako nazivan – otkriva Jelena.
Poreklo tog imena nije tačno poznato, a o sadašnjem nazivu grada postoji samo legenda:
– Zmaj Ognjeni Vuk (Grgurović) ratovao je protiv Turaka i u Smederevu se zamerio sa nekim Turčinom pa ga je, navodno, jurio, a beg se sakrio u šipražje u današnji Požarevac. Vuk je zapalio i bega i grad i Požarevac po tome danas nosi ime.
